We need a real digital democracy

We need a real digital democracy

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: «Χρειαζόμαστε μια πραγματική ψηφιακή δημοκρατία» λέει ο Ευάγγελος Πουρνάρας, μεταδιδακτορικός ερευνητής πληροφορικής του Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Τεχνολογίας (ΕΤΗ) της Ζυρίχης, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ

 

Ένας νέος Έλληνας ερευνητής της διασποράς συμμετέχει στη δημιουργία ενός ψηφιακού «Πλανητικού Νευρικού Συστήματος» (Nervousnet), που έχει ως στόχο να αξιοποιήσει το επερχόμενο «Διαδίκτυο των Πραγμάτων» προς όφελος όλων των πολιτών και όχι μόνο μιας ελίτ.

 

Τα αποκεντρωμένα αυτοδιαχειριζόμενα υπολογιστικά συστήματα, αποτελούν το αναγκαίο συμπλήρωμα της «έξυπνης» δικτύωσης των πάντων στην εποχή μας, έτσι ώστε να συμμετέχουν όλοι στα οφέλη των νέων τεχνολογιών και να μην διευρυνθούν οι κοινωνικές ανισότητες, όπως λέει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Ευάγγελος Πουρνάρας, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (ETH) της Ζυρίχης, στενός συνεργάτης του καθηγητή υπολογιστικής κοινωνικής επιστήμης Ντιρκ Χέλμπινγκ, ενός πρωτοπόρου διεθνώς στο «πάντρεμα» της πληροφορικής με τις κοινωνικές επιστήμες.

 

Σε πρόσφατο άρθρο τους στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό “Nature”, οι Ντ.Χέλμπινγκ και Ευ.Πουρνάρας επισημαίνουν την ανάγκη «να χτίσουμε μια ψηφιακή δημοκρατία», στην οποία η ελεύθερη αξιοποίηση από όλους τους πολίτες- και όχι μόνο από λίγους- των στοιχείων που συλλέγουν οι κάθε είδους «έξυπνες» και διασυνδεμένες συσκευές, θα εμβαθύνει τη δημοκρατία και θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες απασχόλησης.

 

Όπως εκτιμούν, σε μια δεκαετία 150 δισεκατομμύρια συσκευές εξοπλισμένες με αισθητήρες, από ψυγεία και καφετιέρες έως κινητά τηλέφωνα και αυτοκίνητα, θα συναποτελούν το «Διαδίκτυο των Πραγμάτων» και θα «συνομιλούν» μεταξύ τους και με τους ανθρώπους. Ο όγκος των ψηφιακών δεδομένων που θα συλλέγουν και θα δημιουργούν, θα διπλασιάζεται κάθε 12 ώρες, αντί για κάθε 12 μήνες όπως σήμερα.

 

Η ερευνητική ομάδα του Χέλμπινγκ και του Πουρνάρα στο ΕΤΗ έχει αρχίσει να δημιουργεί ένα πλανητικών διαστάσεων «νευρικό σύστημα», ένα ψηφιακό δίκτυο πολιτών, το Nervousnet, το οποίο είναι εμπνευσμένο από τη Wikipedia και φιλοδοξεί να αξιοποιήσει το Διαδίκτυο των Πραγμάτων προς όφελος της κοινωνίας, δημιουργώντας ένα νέο δημόσιο αγαθό ανοιχτό σε όλους. Στο πρόγραμμα, που χρηματοδοτείται μεταξύ άλλων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συμμετέχουν ερευνητές από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία.

 

Στόχος είναι να οργανωθεί «από τα κάτω» ένα δίκτυο των ίδιων των πολιτών-χρηστών, που με διαφάνεια και δημοκρατικό έλεγχο θα χρησιμοποιούν τα πάσης φύσης δεδομένα, ώστε αυτά να μην ελέγχονται αποκλειστικά και αδιαφανώς από εταιρείες και κυβερνήσεις για αλλότριους σκοπούς. Όπως λένε, η πλουραλιστική ψηφιακή δημοκρατία αποτελεί το «αντίδοτο» στον κίνδυνο η εποχή των «Μεγάλων Δεδομένων» (Big Data) να διολισθήσει σε ολοκληρωτικές καταστάσεις ελέγχου των πιο ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων «από τα πάνω».

 

«Τα μεγάλα δεδομένα» τονίζουν «πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να επιλυθούν τα παγκόσμια προβλήματα και όχι για την παράνομη χειραγώγησή τους». Γι’ αυτό, αντιπροτείνουν «δίκτυα έξυπνων ανθρώπινων μυαλών και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, που θα χρησιμοποιηθούν για να παράγουν συλλογική νοημοσύνη, εστιασμένη στις κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε».

 

Ο Ε.Πουρνάρας σπούδασε πληροφορική στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ στη Βρετανία. Έχει διατελέσει ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Ντελφτ και στο Πανεπιστήμιο VU του ‘Αμστερνταμ στην Ολλανδία, όπου και ολοκλήρωσε την διδακτορική διατριβή του.

 

Υπήρξε επίσης επισκέπτης ερευνητής στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (EPFL) της Λωζάνης και στο ερευνητικό κέντρο της IBM T.J. Watson Research Center στην Νέα Υόρκη, όπου και συνέβαλε στο μεγαλύτερο πιλοτικό έργο ‘έξυπνων’ ηλεκτρικών δικτύων στις ΗΠΑ (Pacific Northwest Smart Grid Demonstration Project). Η έρευνά του εστιάζει στα αποκεντρωμένα αυτοδιαχειριζόμενα υπολογιστικά συστήματα, με εφαρμογές σε τομείς όπως τα “έξυπνα” ενεργειακά συστήματα.

 

Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:

ΕΡ: Τι είναι το «Πλανητικό Ψηφιακό Νευρικό Σύστημα» και γιατί προτείνετε να δημιουργηθεί;

ΑΠ: Το «Πλανητικό Νευρικό Σύστημα» (Nervousnet) είναι μία κοινωνική πλατφόρμα Πληροφορίας, που αποτελείται από ένα επεκτάσιμο σύνολο «έξυπνων» και δικτυωμένων συσκευών της καθημερινότητάς μας, όπως κινητά τηλέφωνα, οικιακούς αισθητήρες, κ.α. Ο σκοπός της πλατφόρμας είναι να παρέχει υπηρεσίες συγκεντρωτικών μετρήσεων σε πραγματικό χρόνο ως δημόσιο αγαθό. Αυτές οι μετρήσεις ποσοτικοποιούν αναπάντεχα συμβάντα, ανθρώπινες δραστηριότητες, κοινωνικές δράσεις και δρώμενα.

Τα παραδείγματα ποικίλουν από την κυκλοφοριακή κίνηση μέχρι τον αντίκτυπο ενός σεισμού σε μια γειτονιά. Μια υπηρεσία τέτοιων μετρήσεων δημιουργεί ένα εν δυνάμει ‘οικοσύστημα’ διαχειριστικών εφαρμογών για την έξυπνη ρύθμιση την κυκλοφορίας, τον συντονισμό μιας διάσωσης μετά από μια φυσική καταστροφή κ.α.

Σε μια δημοκρατική κοινωνία όμως, ένα δημόσιο αγαθό πρέπει να σέβεται την ιδιωτικότητα των πολιτών και να υπηρετεί την κοινωνική ευημερία, δικαιοσύνη και βιωσιμότητα, εν αντιθέσει με πολλές από τις υπάρχουσες τεχνολογίες συλλογής, διαχείρισης και ανάλυσης δεδομένων. Αυτές οι αρχές είναι το κίνητρό μας για να συμβάλουμε σε μια πραγματική ψηφιακή δημοκρατία, όπως την οραματιζόμαστε στο πρόσφατο σχετικό άρθρο μας στο περιοδικό ‘Nature’.

 

ΕΡ: Τι είναι τα «αποκεντρωμένα αυτοδιαχειριζόμενα συστήματα» και πώς μπορούν να αλλάξουν μια οικονομία και μια κοινωνία στο μέλλον;

ΑΠ: Ένα σύστημα είναι αποκεντρωμένα αυτοδιαχειριζόμενο, όταν η λειτουργία του είναι συλλογικό αποτέλεσμα των επιμέρους λειτουργιών των στοιχείων που το αποτελούν. Ίσως η αυτοδιαχείριση ακούγεται ως ένα πολύπλοκο και παράδοξο φαινόμενο, όμως στην φύση ένας τέτοιος σχεδιασμός συναντάται συχνά με σπουδαίες ιδιότητες, π.χ. η προσαρμοστικότητα του ανοσοποιητικού μας συστήματος σε επιθέσεις ιών ή η αυτοοργάνωση σε αποικίες εντόμων, όπως ο αξιοθαύμαστος συγχρονισμός των λάμψεων στις πυγολαμπίδες.

Ένα καίριο ερώτημα είναι το εξής: Μπορούμε να σχεδιάσουμε την κοινωνία μας -και την τεχνολογία που την υποστηρίζει- με αποκεντρωμένα αυτοδιαχειριζόμενα υπολογιστικά συστήματα?

Η απάντησή μου όσο και άλλων επιστημόνων είναι ότι η υλοποίηση και η υιοθέτηση αυτών των συστημάτων ως τεχνολογία είναι εφικτή σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι σήμερα. Για παράδειγμα, τα συμμετοχικά συστήματα αποκεντρωμένης ενεργειακής διαχείρισης που έχω μελετήσει, έχουν πολλά οφέλη σε σχέση με τα παραδοσιακά κεντρικά διαχειριζόμενα συστήματα, όπως χαμηλότερο κόστος ενέργειας για τον πολίτη και τον παραγωγό, μεγαλύτερη ευρωστία και αξιοπιστία της υποδομής σε πιθανές βλάβες, μεγαλύτερης κλίμακας υιοθέτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας και αποτελεσματικότερη προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών.

Η ανεκτίμητη διαφορά έγκειται στο ότι αυτά τα οφέλη κατανέμονται πιο δίκαια στους πολίτες, πράγμα που σημαίνει μια διάχυτη κοινωνική δικαιοσύνη, με λιγότερες ανισότητες σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας.

 

ΕΡ: Καθώς κατακλυζόμαστε από έναν ολοένα μεγαλύτερο όγκο ψηφιακών πληροφοριών, τι είδους ψηφιακά «φίλτρα» χρειαζόμαστε;

ΑΠ: Φίλτρα στα οποία ο πολίτης αυτοκαθορίζει την αναγκαία γι’ αυτόν πληροφορία με στόχο την βελτίωση της ζωής του. Τα υπάρχοντα εξατομικευμένα φίλτρα συνήθως χρησιμοποιούνται για εμπορικούς σκοπούς, πρόσφατα ακόμα και ως μέσα προπαγάνδας ή πολιτικής προβοκάτσιας στα κοινωνικά δίκτυα.

 

ΕΡ: Τι σημαίνει να χτίσουμε μια «έξυπνη», πιο πλουραλιστική και συμμετοχική ψηφιακή δημοκρατία από τους πολίτες της για τους πολίτες της;

ΑΠ: Η ενεργοποίηση, ο συνεχής προβληματισμός και η συμμετοχικότητα των πολιτών στα κοινά είναι ένας δείκτης ποιότητας μιας δημοκρατίας. Συνήθως οι θεσμοί της πολιτείας διαμορφώνονται από τους αντιπροσώπους της. Όμως η τεχνολογία δίνει νέες ευκαιρίες, εξοπλίζοντας τους πολίτες με εργαλεία, που ραγδαία συνδιαμορφώνουν νέες νόρμες. Όταν οι νόρμες αυτές ωφελούν το σύνολο της κοινωνίας, έχουμε μια συλλογική έκφραση αυτής της συμμετοχικής ψηφιακής δημοκρατίας, που δικαιολογεί και την επίσημη πλέον θέσμισή τους από την πολιτεία.

Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν τις ηλεκτρονικές δράσεις για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την αναδιάρθρωση της παιδείας και της δημόσιας διοίκησης με σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, τις συνεργατικές δράσεις αλληλεγγύης, τα ηλεκτρονικά εργαλεία για τον εντοπισμό και την προστασία των πολιτών από κρούσματα διαφθοράς κ.α. Αυτό που απαιτείται, είναι ενεργοποίηση. Συμμετοχική δημοκρατία, με ή χωρίς ψηφιακά μέσα, από τον «καναπέ της αδράνειας» δεν γίνεται.

 

ΕΡ: Στην εποχή των «Μεγάλων Δεδομένων», προς τα που γέρνει η ζυγαριά ανάμεσα στα οφέλη και στους κινδύνους; Μπορούμε να αυξήσουμε τον δημοκρατικό έλεγχο σε κυβερνήσεις και εταιρίες ή αντίθετα θα αυξηθεί αναπότρεπτα ο έλεγχος πάνω στους πολίτες;

ΑΠ: Η εποχή των «Μεγάλων Δεδομένων» αντιπροσωπεύει περισσότερο μια εποχή μεγάλης κεντρικής υπολογιστικής διαχείρισης. Εταιρίες κολοσσοί συχνά αποθηκεύουν μακροπρόθεσμα τα δεδομένα των πολιτών εν αγνοία των τελευταίων, ενώ άλλες φορές πωλούνται σε τρίτους, με διαφορετικές πολιτικές χρήσης από αυτές που συμφώνησε αρχικά ο πολίτης. Η επεξεργασία των δεδομένων γίνεται μεν κατανεμημένα μεταξύ διαφορετικών υπολογιστικών μονάδων (cloud computing), όμως η πρόσβαση και διαχείριση αυτών των δαπανηρών υπολογιστικών μονάδων εκτελείται κεντρικά και αποκλειστικά από τις εταιρίες που έχουν τους πόρους να επενδύσουν σε αυτούς, όπως το Facebook και η Google.

Συχνά τα «Μεγάλα Δεδομένα» παρομοιάζονται με το «νέο καύσιμο» της εποχής μας, που κινεί τις σύγχρονες κοινωνίες της πληροφορίας. Όμως όταν ένα βαρύ όχημα τρέχει ανεξέλεγκτο από την ισχύ ενός τέτοιου καύσιμου, ο πολίτης πρέπει να προστατεύσει τον εαυτό του, κλείνοντας την κάνουλα του καυσίμου. Μπορεί επίσης να φιλτράρει ή ακόμα και να «νοθεύσει» το καύσιμο, ώστε να αναγκάσει το όχημα να λειτουργήσει με κανόνες και προς όφελος της κοινωνίας. Τεχνικές ασφάλειας και ιδιωτικότητας, όπως η ομομορφική κρυπτογράφηση και οι αλγόριθμοι σύνοψης δεδομένων, μπορούν να προσφέρουν τέτοια σταθμά προστασίας.

 

ΕΡ: Το επερχόμενο «Διαδίκτυο των Πραγμάτων» μπορεί να εξελιχθεί σε εφιάλτη; Πόσο κινδυνεύει η ιδιωτικότητα;

ΑΠ: Εδώ διαφαίνονται τουλάχιστον δύο συστημικά ρίσκα: Πρώτον, η παραβίαση της ιδιωτικότητας σε μεγάλη κλίμακα, αφού ένας τεράστιος όγκος δεδομένων από τους αισθητήρες τέτοιων συστημάτων περιγράφουν με λεπτομέρεια τις δραστηριότητές μας. Και δεύτερον, η κατάρρευση της αυτονομίας και η υπονόμευση των ατομικών ελευθεριών από μια υπέρμετρη πρόσβαση στα δεδομένα των πολιτών, δίνοντας έτσι ασύδοτες δυνατότητες αυτοματοποίησης των επιλογών μας από συσκευές εξοπλισμένες με έξυπνο λογισμικό.

Τα ρίσκα αυτά μπορούν να μεταστραφούν σε ευκαιρία για μια βιώσιμη κοινωνία, αν τα υπολογιστικά συστήματα που υποστηρίζουν το «Διαδίκτυο των Πραγμάτων», είναι εκ σχεδιασμού αποκεντρωμένα και αυτοδιαχειριζόμενα από τους πολίτες.

 

ΕΡ: Πού βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα όσον αφορά την παρακολούθηση και εφαρμογή όλων αυτών των σύγχρονων τάσεων;

ΑΠ: Υπάρχουν γενναίες προσπάθειες τόσο από νεοφυείς επιχειρήσεις, όσο και σε επίπεδο εξαίρετων επιστημόνων στα ελληνικά πανεπιστήμια. Δυστυχώς όμως η κρατική μηχανή μοιάζει ανήμπορη όχι μόνο να ακολουθεί τέτοιες τάσεις, αλλά και να μην τις υπονομεύει. Ίσως αυτή η σύγκρουση να κρίνει την έξοδο από την κρίση και την προοπτική της χώρας μας μετά από αυτήν. Και τα δύο είναι εξίσου σημαντικά.

 

ΕΡ: Σε μια χώρα όπως η δική μας, που πασχίζει να βγει από την κρίση, τι θα προτείνατε;

ΑΠ: Τα όποια κονδύλια εξασφαλιστούν στο μέλλον, προτείνω να επενδυθούν σε κίνητρα για αποκέντρωση, ως σπίθα για ευκαιρίες ανόρθωσης από την επαρχία, με επιχειρηματικές προσπάθειες και δράσεις εστιαζόμενες σε τεχνολογίες συμμετοχικών αποκεντρωμένων συστημάτων. Ενέργεια, γεωργία, κτηνοτροφία, αγροτουρισμός είναι τομείς ευκαιριών, όπως π.χ. οι οικονομικά προσιτές εφαρμογές drones, εξοπλισμένων με προηγμένους αισθητήρες, για την αύξηση των αποδόσεων και τη μείωση των ζημιών σε αγροτικές καλλιέργειες.

Παύλος Δρακόπουλος

© ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ και παραχωρούνται σε συνδρομητές μόνον για συγκεκριμένη χρήση.